Εντυπωσιάζει η Ιερά Μονή της Αγίας Παρασκευής στο Μονοδένδρι Ζαγορίου χτισμένη στο χείλος του γκρεμού στην χαράδρα του Βίκου.
Μαζί με την απίστευτη θέα στην χαράδρα, συνθέτουν ένα πανέμορφο παζλ που συνδυάζει την φυσική ομορφιά και την Ορθοδοξία.
Σε μισή ώρα περίπου από τα Γιάννενα ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει στο Μοναστήρι το οποίο είναι κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από πέτρα.
Η ίδρυση της Μονής τοποθετείται στο 1412 ενώ σύμφωνα με την επιγραφή πάνω από την είσοδο του κυρίως ναού, τοπικός ηγέτης της Ηπείρου ήταν ο Δεσπότης Κάρολος Α Τόκκος.
Χρηματοδοτήθηκε δε από τον ντόπιο άρχοντα βοεβόδα (τίτλος που έφεραν στρατιωτικοί και πολιτικοί διοικητές επαρχιών στις σλαβικές χώρες) Μιχαήλ Θεριανό.
Στα έξοδα συνέδραμαν και οι κάτοικοι των Βεζητζηνών, όπως λέγονταν τότε οι κάτοικοι της περιοχής Βίτσας-Μονοδενδρίου.
Πιθανόν ο Θεριανός να έχτισε το μοναστήρι ως πράξη ευχαριστίας για τη σωτηρία της κόρης του, που υπέφερε από μερική τύφλωση. Η ίδια σε νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε εκεί μαζί με άλλες μοναχές και αφιέρωσε τη ζωή της στη Μεγαλομάρτυρα Παρασκευή, από την οποία πήρε και το όνομά από ευγνωμοσύνη.
Κατά την παράδοση η μονή κτίστηκε από ασκητές που ασκήτευαν από τον 13ο αιώνα στις σπηλιές που υπάρχουν βορειοδυτικά από το μοναστήρι.
Ένας από αυτούς τους ερημίτες ήταν ο όσιος Ανδρέας (1204), που καταγόταν από το Μονοδένδρι και αγίασε στον Βάλτο Αμφιλοχίας.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι ασκητές βρήκαν την εικόνα της Αγίας Παρασκευής μέσα στον κορμό ενός δέντρου, όπου σήμερα είναι η Αγία Τράπεζα και τη φύλαγαν πάνω σε μικρό αναλόγιο.
Οι κάτοικοι του Μονοδενδρίου θέλησαν να μεταφέρουν την εικόνα στο χωριό για να κτίσουν ναό εκεί, αλλά η εικόνα μετά τη μεταφορά της ξαναβρέθηκε στην αρχική της θέση. Αυτή φάνηκε πως ήταν η επιθυμία της Αγίας, να μείνει στο μέρος που πρωτοβρέθηκε.
Το μοναστήρι λειτούργησε ως ησυχαστήριο γυναικών σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της ζωής του και κατά διαστήματα με ηγούμενο άντρα ως τα μέσα του 1947 όπου και πέθανε ο τελευταίος ηγούμενος ιερομόναχος Δημήτριος Μουσκακόπουλος, γνωστός σαν Παπακρίβης.
Στα χρόνια που ακολούθησαν από τότε στο μοναστήρι αφιέρωσαν τη ζωή τους πολλές καλόγριες, ζώντας με τις συνδρομές των πιστών και με τα μικρά έσοδα του μοναστηριού που προέρχονταν κυρίως από τη μικρή γεωργική παραγωγή και τα λίγα γίδια και πρόβατα, τα μελίσσια ενώ αρκετές μοναχές ύφαιναν στον αργαλειό.
Πριν την είσοδο υπάρχει το αλώνι που ήταν χτισμένο με ογκόλιθους και στρωμένο περίτεχνα με γρανιτένιες πλάκες. Εκεί οι μοναχές αλώνιζαν το σιτάρι. Εκεί υπάρχουν και οι παλιές αποθήκες.
Η είσοδος στη μονή φέρει την εικόνα της Αγίας Παρασκευής και συνεχίζοντας ο επισκέπτης θα βρεθεί στο χαγιάτι πάνω από το οποίο είναι το δωμάτιο υποδοχής των ξένων. Μετά το Ηγουμενείο.
Η αυλή είναι σε δύο επίπεδα ενώ ευθεία μπροστά είναι η είσοδος του Ναού και δεξιά της η είσοδος της έκθεσης αγιογραφίας που φιλοξενείται στην μονή.
Περνώντας το στεγασμένο πέρασμα ο επισκέπτης οδηγείται στη «λόντζα» το κελί εξώστης το οποίο χρησίμευε ως κρυψώνα όπου κατέφευγαν οι μοναχές για να προστατευτούν από τις επιθέσεις το\ων τουρκαλβανών του Αλή Πασά.
Μια καταπακτή που κατεβαίνει με σκάλα στο υπόγειο από εκεί σε ένα μονοπάτι προς τη χαράδρα, λειτουργούσε ως έξοδος κινδύνου.
Το σημερινό μπαλκόνι όπου οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν την θέα στην χαράδρα του Βίκου ήταν η υπαίθρια τραπεζαρία.
Το καθολικό της Μονής
Ο ναός είναι μονόκλιτη Βασιλική, μικρός λιθόκτιστος με ξύλινη οροφή και μικρά παράθυρα σαν φεγγίτες.
Οι αγιογραφίες πιθανόν να είναι της Μακεδονικής Σχολής.
Σύμφωνα με έρευνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, η εικονογράφηση του νάρθηκα εκτείνονταν σε μεγαλύτερο μέρος. Δυστυχώς όμως κάποιες τοιχογραφίες υπέστησαν αλλοίωση λόγω της συνήθειας να τις επικαλύπτουν με ασβέστη και άλλα υδροχρώματα, για να φαίνεται η χώρος φρεσκοβαμμένος και καθαρός.
Οι επιφάνειες των τοίχων στο εσωτερικό του ναού είναι καλυμμένες με αγιογραφίες οι οποίες διατηρούνται αρκετά καλά, ύστερα από σχετική συντήρηση που έκανε η Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Οι τοιχογραφίες στον νότιο τοίχο χρονολογούνται από τη σχετική επιγραφή στο 1689. Φαίνεται ότι ο ναός είχε καταστραφεί εν μέρει με αποτέλεσμα να χρειαστεί να ξανακτιστεί ο νότιος τοίχος.
Μεταξύ των κειμηλίων που έχουν διασωθεί από τη Μονή είναι και μαι μεταλλική λειψανοθήκη με την εγχάρακτη επιγραφή “1849 ΙΟΥΝΙΟΥ Ζ΄ Ο ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝΑΣ ΛΕΙΨΑΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΕΞ ΚΩΜΗΣ ΜΟΝΟΔΕΝΤΡΙΟΥ ΔΙ ΕΞΟΔΩΝ ΤΩΝ ΜΟΝΑΖΟΥΣΩΝ”.
Χειροποίητες αγιογραφίες «Η Σκυτάλη»
Εδώ και 20 χρόνια στην Μονή στεγάζεται και λειτουργεί ένα σύγχρονο «καταφύγιο» βιοποριστικής επιβίωσης νέων ανθρώπων από τη φτώχεια και ανέχεια.
Πρόκειται για μια ομάδα τουλάχιστον 25 ανθρώπων απ όλη την Ελλάδα, εικαστικών φοιτητών της σχολής Καλών Τεχνών Ιωαννίνων, που δημιουργήθηκε με σκοπό να προσφέρει σε όλον τον κόσμο τη δυνατότητα, ανεξαρτήτου οικονομικής επιφάνειας, να αποκτήσει μοναδικές χειροποίητες αγιογραφίες, κειμήλια και ιδιαίτερα έργα πολιτισμού σε πολύ προσιτές τιμές.
Όλα τα έργα είναι ζωγραφισμένα πάω σε ξύλο οξιάς με ποιοτικά χρώματα και πολυτελή επιχρύσωση.
Η προσπάθεια αυτή ονομάζεται «Σκυτάλη» από το σχήμα της απεικόνισης των έργων της ομάδας αυτής και συμβολίζει τη σκυτάλη της πίστευος που ευελπιστεί να μεταλαμπαδεύσει και να κηρύξει την Ορθόδοξη Πίστη χέρι με χέρι στις επόμενες γενιές.
Το θεάρεστο αυτό κοινωνικό έργο πήρε σάρκα και οστά από τον ιερέα και αγιογράφο Ηλία Χρυσοσπάθη, εφημέριο της Μονής.
Η μνήμη της Αγίας Παρασκευής τιμάται στις 26 Ιουλίου ημέρα όπου προσέρχονται πιστοί ακόμα και από το εξωτερικό για να προσκυνήσουν.
Σχεδόν όλη η ακίνητη περιουσία της Μονής και η προσπάθεια αναστύλωσής της προέρχεται από δωρεές και τάματα.
Η Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής Μονοδενδρίου έχει χαρακτηριστεί με ΦΕΚ του 1964 διατηρητεό ιστορικό μνημείο.
Πηγή πληροφοριών:
Α Έκδοση «Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής Μονοδενδρίου (1412 μ.χ.) –Αύγουστος 2023
Ιερά Μητρόπολη Ιωαννίνων
Το βιβλίο εκδίδεται με την επιμέλεια του ιερέως Ηλία Χρυσοσπάθη, εφημέριου της Μονής.